Bitcoin và ngành công nghiệp điện năng: Khi năng lượng quyết định vị trí, không phải con người

Trong hai thế kỷ, các nhà máy chạy theo lao động rẻ và cảng biển sầm uất. Ngày nay, các thợ đào Bitcoin tìm đến các cao nguyên gió và đập thủy điện, chỉ đặt một câu hỏi đơn giản: đâu là nguồn điện dư thừa rẻ nhất?

Khi điện năng có thể “đi đến máy tính” thay vì máy tính phải “đến nơi có điện”, bản đồ công nghiệp bắt đầu nghiêng.

Ngành công nghiệp nặng luôn tìm kiếm năng lượng rẻ, nhưng vẫn cần con người và phương tiện vận chuyển. Điểm khác biệt của Bitcoin là lao động, logistics và sản phẩm vật lý gần như không còn ảnh hưởng đến vị trí đặt cơ sở.

Một trạm khai thác Bitcoin có thể chỉ là một kho chứa, một chục nhân sự, một dàn ASIC và đường truyền cáp quang. Sản phẩm của nó là phần thưởng khối – một tài sản kỹ thuật số – thay vì hàng hóa cồng kềnh phải vận chuyển. Điều này cho phép các thợ đào tận dụng năng lượng dư thừa hoặc bị giới hạn mà các nhà máy truyền thống không bao giờ quan tâm, và di chuyển nhanh khi chính sách hoặc giá điện thay đổi.

Bitcoin không phải ngành công nghiệp đầu tiên tìm năng lượng, nhưng là ngành đầu tiên có tiêu chí vị trí rõ ràng: “Cho tôi điện dư thừa rẻ nhất, tôi sẽ đến,” mà lao động gần như không quan trọng.

Cắt giảm: Một khoản trợ cấp ngầm

Năm 2023, CAISO cắt giảm khoảng 3,4 TWh điện năng lượng mặt trời và gió, tăng 30% so với 2022, và trong nửa đầu 2024, đã cắt giảm thêm 2,4 TWh khi sản lượng giữa ngày vượt nhu cầu và giới hạn truyền tải.

Giá điện tại một số điểm có thể âm: các nhà máy phải trả tiền để lưới điện nhận điện vì tắt máy tốn kém, đồng thời vẫn muốn nhận các khoản tín dụng thuế năng lượng tái tạo.

Các thợ đào xuất hiện như một “người mua lạ” mới. Soluna xây dựng các trung tâm dữ liệu mô-đun tại các dự án gió và mặt trời để hấp thụ điện mà lưới không thể dùng. Ở Texas, Riot ghi nhận khoảng 71 triệu USD tín dụng điện năm 2023 nhờ khai thác vào thời điểm cắt giảm, bù đắp thậm chí vượt sản lượng BTC họ khai thác.

Trong 2024, công ty khai thác Bitcoin biến cắt giảm thành hàng chục triệu USD tín dụng, và 2025 dự kiến vượt mức đó, với hơn 46 triệu USD tín dụng chỉ trong ba quý đầu năm.

Một nghiên cứu năm 2023 trên Resource and Energy Economics mô phỏng nhu cầu Bitcoin ở ERCOT, cho thấy thợ đào có thể tăng công suất năng lượng tái tạo nhưng cũng tăng phát thải, với phần lớn rủi ro được giảm nếu họ hoạt động như nguồn phản hồi theo nhu cầu.

Cắt giảm và giá âm trở thành trợ cấp ngầm cho bất kỳ ai xuất hiện đúng lúc, đúng nơi – và khai thác Bitcoin được thiết kế để tận dụng điều đó.

Hash rate di chuyển nhanh hơn nhà máy

Trước đây, thợ đào Trung Quốc di chuyển theo mùa: khai thác thủy điện rẻ ở Tứ Xuyên mùa mưa, sau đó chuyển sang các vùng than như Tân Cương khi hết mưa.

Khi Bắc Kinh siết chặt năm 2021, tính di động này trở nên toàn cầu: tỷ lệ hash-rate của Mỹ tăng từ một con số lên khoảng 38% đầu 2022, Kazakhstan lên 18% khi các thợ đào di dời toàn bộ trang trại.

Một năm qua, các pool khai thác Mỹ chiếm hơn 41% số khối Bitcoin. Trung Quốc gần đây âm thầm tăng trở lại khoảng 14%, tập trung ở các tỉnh thừa điện.

ASIC có kích thước container, khấu hao 2–3 năm, tạo ra cùng một tài sản số bất kể vị trí. Điều này cho phép hash-rate di chuyển xuyên biên giới, khác với nhà máy thép hay khu AI.

Khi Kentucky miễn thuế điện cho khai thác, hoặc Bhutan cung cấp hợp đồng thủy điện dài hạn, thợ đào có thể thay đổi vị trí trong vài tháng.

Điểm nóng khai thác

Thợ đào tập trung ở Texas, Đông Nam và Mountain West, nơi cắt giảm năng lượng tái tạo tạo ra điện dư thừa với giá thấp.

ERCOT coi các tải lớn đặc biệt là “tải có thể kiểm soát”, có thể tạm dừng trong vài giây để ổn định tần số. Lancium và các cơ sở khai thác khác tự nhận là CLR, có thể giảm công suất gần như ngay lập tức khi giá điện tăng hoặc dự trữ giảm. Báo cáo của Riot tháng 7–8/2023 gần như là báo cáo lợi nhuận dịch vụ lưới điện, với hàng triệu USD tín dụng điện và phản hồi nhu cầu, trong khi BTC khai thác thực tế ít hơn nhiều.

OECD và cơ quan quản lý quốc gia hiện xem Bitcoin như tải năng lượng linh hoạt, có thể tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo hoặc cạnh tranh với các ứng dụng khác.

Thợ đào đấu thầu điện gián đoạn với giá thấp nhất, lưới điện có đệm khi thiếu nguồn, và lưới hấp thụ năng lượng tái tạo nhiều hơn mà không cần xây thêm truyền tải.

Bhutan và Bitdeer xây dựng ít nhất 100 MW khai thác bằng thủy điện, trong khuôn khổ dự án crypto xanh 500 triệu USD, biến điện dư thừa thành đồng “sạch”. Chính quyền dùng lợi nhuận crypto chi trả lương.

Ở Tây Texas, các trang trại gió và mặt trời gặp tắc truyền tải, tạo cắt giảm và giá âm. Nhiều thợ đào Mỹ ký hợp đồng PPA với nhà máy năng lượng tái tạo để lấy công suất mà lưới không hấp thụ hết. Crusoe Energy mang máy phát mô-đun và ASIC tới các giếng dầu xa xôi, dùng khí phụ sinh thay vì xả bỏ.

Thợ đào tụ tập nơi ba điều kiện gặp nhau: điện rẻ hoặc dư thừa, truyền tải hạn chế, và chính sách địa phương chấp nhận hoặc bỏ qua họ. Các mỏ Bitcoin có thể tới nơi mà các ngành cần nhiều lao động không thể.

AI học theo, nhưng có giới hạn

Ủy ban tư vấn năng lượng Mỹ cảnh báo 2024 rằng nhu cầu trung tâm dữ liệu AI có thể thêm hàng chục GW tải mới, nhấn mạnh nhu cầu về mô hình vị trí linh hoạt.

Các công ty như Soluna nay giới thiệu “modular green compute”, chuyển đổi giữa khai thác crypto và các tải đám mây khác để tận dụng điện gió/mặt trời dư thừa.

Trung tâm dữ liệu dưới nước ở Thượng Hải chạy gần 24 MW, hầu hết bằng gió ngoài khơi, làm mát bằng nước biển.

Khó khăn nằm ở độ trễ và SLA. Thợ đào Bitcoin có thể chịu vài giờ ngừng hoạt động, vài giây lag. AI thời gian thực thì không thể. Điều này giữ các workload AI trọng yếu gần hub cáp quang và thành phố lớn, nhưng huấn luyện và inference theo lô có thể dịch tới các site xa, giàu năng lượng.

El Salvador đề xuất “Bitcoin City” dựa vào núi lửa, dùng địa nhiệt khai thác Bitcoin, trái phiếu Bitcoin tài trợ cả thành phố lẫn thợ đào. Dù chưa xây dựng, ý tưởng này đặt năng lượng và máy móc làm trọng tâm, thay vì lao động.

Các trung tâm khai thác thủy điện của Bhutan nằm xa thành phố, chỉ vài trăm kỹ sư vận hành, ít tác động nhân sự, nhưng tạo thuế và lợi nhuận.

Đến 2035, những cụm nơi nhà máy, trạm biến áp, cáp quang và vài trăm nhân sự định hình “thành phố” có thể thành hiện thực, nơi con người chỉ là phụ.

Tận dụng nhiệt thải

MintGreen ở British Columbia dẫn nhiệt thải từ khai thác vào mạng sưởi đô thị, thay lò gas. Kryptovault ở Na Uy dùng nhiệt sấy gỗ và tảo biển. MARA thử nghiệm 2 MW tại nhà máy sưởi Phần Lan, cung cấp nguồn nhiệt cao thay cho biomass hoặc gas.

Một thợ đào trả giá điện thấp có thể bán cả nhiệt thải, tạo hai dòng doanh thu từ cùng nguồn năng lượng. Điều này làm các site lạnh có nhu cầu sưởi hấp dẫn hơn.

Kentucky miễn thuế điện cho khai thác thương mại. Bhutan và Bitdeer kết hợp thủy điện, hỗ trợ pháp lý, quỹ 500 triệu USD. El Salvador gói địa nhiệt và Bitcoin City trong luật pháp, ưu đãi thuế, và quyền truy cập ưu tiên năng lượng núi lửa.

Các công cụ chính sách gồm: miễn thuế điện và phần cứng, kết nối nhanh, PPA dài hạn cho điện dư thừa, thậm chí quỹ quốc gia hoặc thí điểm tiền tệ pháp định. Các vùng cạnh tranh để cung cấp dòng điện rẻ nhất, ổn định nhất với ít rào cản cấp phép nhất.

Điều đang được định hình

Hai thế kỷ qua, vị trí công nghiệp tối ưu hóa vận chuyển nguyên liệu và hàng hóa qua cảng và đường sắt, với lao động rẻ và tiếp cận thị trường là yếu tố phụ.

Bitcoin là lần đầu tiên xuất hiện ngành công nghiệp toàn cầu, vốn nhiều vốn, sản phẩm kỹ thuật số, hạn chế chính là giá điện.

Điều này cho thấy nơi nào có “watt dư thừa” và chính phủ sẵn sàng chi bao nhiêu để biến chúng thành hash: miễn thuế, ưu tiên kết nối, vốn chính trị.

Nếu AI và các loại compute khác di chuyển tương tự, bản đồ trung tâm dữ liệu sẽ phụ thuộc vào năng lượng dư thừa, nước mát và thủ tục cấp phép dễ, chứ không còn là nơi lao động rẻ. Xây dựng truyền tải có thể làm mất lợi thế cắt giảm.

Chính sách đảo ngược có thể làm hàng tỷ USD vốn bị “mắc kẹt”. Yêu cầu độ trễ AI hạn chế workload di chuyển. Chu kỳ hàng hóa có thể phá hủy kinh tế hash-rate.

Nhưng xu hướng rõ ràng: Bhutan kiếm tiền thủy điện qua hash, Texas trả tiền thợ đào tạm ngừng trong đợt nắng nóng, Kentucky miễn thuế điện. Trung Quốc thợ đào âm thầm bật lại ở tỉnh thừa điện. Đây là những vùng thay đổi luật chơi cho ngành công nghiệp intensive compute.

Nếu thời đại công nghiệp xoay quanh “tay tại cảng”, thời đại tính toán có thể xoay quanh “watt tại biên”, và Bitcoin chỉ là bước đi tiên phong, hé lộ bản đồ đã muốn thay đổi.

• Tom Lee hạ mục tiêu giá Bitcoin nhưng vẫn hi vọng có thể đạt ATH vào cuối năm
• CryptoQuant: Các nhà đầu tư lớn tăng nạp Bitcoin lên sàn khi giá giảm về 80.000 USD
• Biên lợi nhuận thợ đào Bitcoin bị thu hẹp: Dấu hiệu thiết lập lại thị trường và tiềm năng tạo đáy mới

Thạch Sanh